Nowe wyzwania na nowy rok szkolny

Nowy wymiar pomocy psychologicznej, czyli środowiskowa opieka psychologiczno-psychoterapeutyczna.

Przed nami nowy rok szkolny i nowe wyzwania wychowawcze i edukacyjne. Wrzesień to zazwyczaj czas adaptacji do szkolnej rzeczywistości po wakacjach. Ale w tym roku jest inaczej – to powrót do szkoły po bardzo długiej przerwie, po jakże trudnym czasie pandemii, izolacji i zdalnym nauczaniu.

Dzieci i młodzież wracają do szkolnej rzeczywistości z różnymi emocjami. Również z niepokojem i całą masą wątpliwości, obaw, strachów, lęków, nadziei i radości. Wrzesień to czas adaptacji, w którym uczniowie przystosowują się do zmian.

Ten czas adaptacji dla każdego będzie wyglądał inaczej, jednym wystarczą dwa – trzy dni, aby odnaleźć się w rzeczywistości szkolnej, inni będą potrzebować kilku tygodni. We wrześniu zaczną się również ujawniać problemy z jakim uczniowie powrócili do szkół. Dla jednych będą to typowe problemy związane z dorastaniem, a dla innych problemy znacznie bardziej złożone, wymagające profesjonalnego wsparcia psychologicznego.

Już w marcu 2021 roku media obiegły wyniki badań naukowców z Uniwersytety w Michigan w USA, w których wskazano jak pandemia i cała gama  ograniczeń mają negatywny wpływ na stan psychiczny nastolatków.

Wiek nastoletni to czas, kiedy dzieci zaczynają dążyć do pewnej niezależności od swoich rodzin, rodziców, natomiast w czasie pandemii nastolatki zostały zmuszone do pozostania w domach, izolacji od grupy rówieśniczej, która w tym okresie życia jest dla wielu najważniejszym punktem odniesienia i istotnym elementem rozwoju. Ta sytuacja miała bardzo negatywny wpływ na pogorszenie stanu psychicznego młodych ludzi.

Jak wskazano w badaniach ponad jedna trzecia nastolatek odczuwała nasilone objawy lęku i niepokoju (36 proc.), w przypadku nastolatków takie objawy obserwowano u blisko jednej piątej (19 proc.). Obserwację objawów depresji i smutku relacjonowało 31 proc. rodziców dziewcząt i 18 proc. rodziców chłopców. Kłopoty ze snem pojawiły się u 24 proc. nastoletnich dziewcząt i 21 proc. nastoletnich chłopców, oznaki oddalenia od rodziny odpowiednio u 14 proc. i 13 proc., agresja u 8 proc. i 9 proc.

W tym amerykańskim badaniu trzy czwarte rodziców zauważyło, że ograniczenia pandemiczne minionego roku miały negatywny wpływ na kontakty społeczne ich dzieci. To sprawiło, że dzieci i nastolatki znacznie więcej czasu spędzają w Internecie, z telefonem w ręku i na portalach społecznościowych. Dzieci codziennie przesyłają SMS-y, odwiedzają portale społecznościowe (56 proc.), grają w gry on-line (43 proc.) i rozmawiają przez telefon (35 proc.). Zdecydowanie spadła liczba kontaktów bezpośrednich. Tylko 9 proc. rodziców deklaruje, że ich dzieci codziennie spotykały się z rówieśnikami w pomieszczeniach zamkniętych, 6 proc. – na zewnątrz.

Autorzy badania pytali rodziców także o to, jak reagują na kłopoty swoich dzieci, jaka jest ich strategia łagodzenia problemów. Reakcje były rozmaite, od łagodzenia zwykłych ograniczeń dotyczących czasu spędzanego w internecie, po kontakt z psychologiem.

Co prawda powyższe dane odnoszą się do USA, ale możemy zakładać, że w Polsce wygląda to podobnie. A to znaczy, że nasze polskie dzieci i nastolatki potrzebują wsparcia psychologicznego i psychoterapeutycznego, szybko, bez skierowania i bezpłatnie.

I tutaj pojawia się dobra wiadomość. W polskim systemie opieki psychologicznej w ostatnim roku zaszły zmiany, miejmy nadzieję na lepsze. O co chodzi?

Od 2020 roku w Polsce rozwijana jest koncepcja psychologicznej opieki środowiskowej dzieci i młodzieży. Taki model opieki funkcjonuje od lat na zachodzie Europy i opiera się na potrzebie otoczenia pacjenta wsparciem w najważniejszych dla niego obszarach funkcjonowania, jakim są dom i szkoła.

W ramach tego modelu, w tej chwili w Polsce powstają Ośrodki Środowiskowej Opieki Psychologicznej i Psychoterapeutycznej dla Dzieci i Młodzieży. Mają one sprawić, żeby opieka specjalistów była jak najbardziej przyjazna dla dzieci i młodzieży, dostępna, przystosowana do danego przypadku, włączająca w pomoc dziecku jego bliskich. Celem jest to, żeby problemy dzieci i młodzieży były w pierwszej kolejności diagnozowane jak najbliżej miejsca zamieszkania i aby młodzi pacjenci zostali otoczeni jak najlepszą i szybką opieką psychologiczną i terapeutyczną, tak, aby nie doszło do zaostrzenia kryzysu. Psycholog i psychoterapeuta ma być dostępny w środowisku dziecka!

Nowy model wsparcia ma na celu stworzenie trzypoziomowego systemu opieki dla dzieci i młodzieży.

Pierwszy poziom  to właśnie Ośrodki Środowiskowej Opieki Psychologicznej i Psychoterapeutycznej dla Dzieci i Młodzieży, zatrudniające psychologów, psychoterapeutów i terapeutów środowiskowych. Drugi poziom to Środowiskowe Centrum Zdrowia Psychicznego, w którym można skorzystać z porady psychiatry. Trzeci poziom to Ośrodek Wysokospecjalistycznej Całodobowej Opieki Psychiatrycznej (oddział psychiatryczny). Ośrodki Środowiskowej Opieki Psychologicznej i Psychoterapeutycznej dla Dzieci i Młodzieży są podstawą tego modelu. Chodzi w nim m.in. o to, żeby uniknąć takiej sytuacji, że pierwszym kontaktem dziecka lub nastolatka z jakąkolwiek formą opieki jest przyjęcie go na oddział psychiatryczny np. po podjętej próbie samobójczej. Model takiej opieki i powstałe ośrodki mają za zadanie szybkie wyłapanie problemu i rozwiązanie go w zarodku.

Celem funkcjonowania ośrodków I poziomu jest specjalistyczne wsparcie dzieci i młodzieży w radzeniu sobie w sytuacjach trudnych emocjonalnie, kryzysowych, w których zdolności adaptacyjne okazały się niewystraczające, prowadząc do trudności o charakterze psychologicznym.

Szkoła i pracujący w nich psychologowie i pedagodzy mogą w tej chwili współpracować z takimi ośrodkami, aby jak najszybciej udzielić pomocy uczniowi. Warto pamiętać, że do ośrodka nie jest wymagane skierowanie, nie ma rejonizacji, choć najlepiej oczywiści znaleźć ośrodek blisko szkoły.

Wykaz ośrodków Środowiskowej Opieki Psychologicznej i Psychoterapeutycznej można znaleźć na strona NFZ.

Ale na chwilę wróćmy jeszcze do tego wrześniowego czasu adaptacji w szkole. My dorośli musimy być dla naszych uczniów pełni wsparcia i zrozumienia, że może być im trudno w nowej sytuacji. Spokój i akceptacja oraz gotowość towarzyszenia w przeżywaniu wszelkich emocji będzie dla dzieci ogromnym wsparciem.