Fragmenty artykułu dr n. med. Alicji Kubik „Interpretacja zapisu EEG w kontekście biofeedbacku”

Szanowni Państwo, postanowiliśmy na naszych stronach internetowych udostępnić Państwu wybrane fragmenty naszych wydawnictw, w których przedstawiamy wieloaspektowe zastosowanie terapii EEG Biofeedback. Kolejnym elementem naszego cyklu jest obszerny fragmenty artykułu Pani dr n. med. Alicji Kubik „Interpretacja zapisu EEG w kontekście biofeedbacku” umieszonego w Szkolenie licencyjne specjalisty i terapeuty biofeedbacku” cz. I str. 179-183 (Kraków-Milanówek-Warszawa 2013)  – Wydawca Elmiko.

[…]

EEG i biofeedback są ze sobą ściśle i na stałe związane, nie ma bowiem możli­wości wdrożenia racjonalnej terapii EEG Biofeedback (neurofeedback) bez szcze­gółowej znajomości zapisu EEG pacjenta. Neurofeedback jest racjonalną kon­trolowaną wideogrą z nagradzaniem, dzięki której można do pewnego stopnia zmieniać nieprawidłowe wzorce zapisu EEG […]’

[…]

W tym rozdziale omówione zostaną te parametry bioelektryczne czynności mózgu, na które oddziałuje się za pomocą terapii neurofeedback, a także te elementy spektrum klinicznego chorób na któ­re można dzięki neurofeedbackowi oddziaływać skutecznie.

Elementy bioelektrycznej czynności mózgu

Aktywność elektryczna mózgu przedstawiona w formie graficznej
w postaci analogowego zapisu EEG jest wizualizowana przez dwa parametry:

• częstotliwość, która zależy od czasu trwania pobudzenia neuronów oraz
• amplitudę za­leżną od ilości pobudzonych komórek nerwowych.

Aktywność mózgu człowieka zmienia się w zależności od wieku, czynników wewnętrznych i zewnętrznych oraz jego stanu fizjologicznego. Zatem zapis czynności bioelektrycznej dostarcza wielu informacji zarówno o stanie fizjologicznym badanego (czuwanie, sen), pa­tofizjologicznym jak i emocjonalnym, którym odpowiadają określone wzorce bio­elektryczne. Mózg generuje fale o różnych częstotliwościach i amplitudach, dając w spoczynku u osoby dorosłej i przy oczach zamkniętych obraz zróżnicowania przestrzennego krzywej EEG, tj. w okolicach tylnych mózgu rytm alfa-12 Hz, o amplitudzie przeważnie do 60 uV, a w przednich niskonapięciow rytm beta.

Czynność bioelektryczna mózgu dziecka zmienia się w czasie jej dojrzewa­nia, różniąc się od zapisów osoby dorosłej zarówno rodzajem występujących fal jak i ich rozkładem przestrzennym. W zapisie dziecka występują bowiem wyż­sze amplitudy i wolniejsze częstotliwości. Aby dobrze ocenić korelację stanu pa­cjenta i patofizjologię jego zaburzeń wykorzystuje się analizę cyfrową zapisu EEG, dzięki której pasma częstotliwości (fale mózgowe) i ich wzbudzenie można oceniać w odniesieniu do stanu pacjenta.

Czynność beta

Rytm beta (średnia beta, 15-18 Hz) wiąże się ze stanem skupienia uwagi (czy­li świadomością skierowaną na zewnątrz) oraz z myśleniem logiczno-analitycznym. Rytm ten wpływa na przebieg procesów poznawczych, poprawia precyzję wykonywanych zadań oraz tempo pracy.

Rytm beta2 (wysoka beta, 18-35 Hz) z kolei pojawia się w stanie wysokiego po­budzenia emocjonalnego, w stresie i lęku, w czasie negatywnych myśli i w depre­sji. Koreluje on ze wzrostem adrenaliny i innych hormonów stresu, wpływających toksycznie na funkcjonowanie organizmu. Utrzymująca się długo czynność wysoka beta powoduje znaczne obniżenie poziomu innych częstotliwości fal mózgowych, zakłócając tym samym kontrolę emocji i uniemożliwiając uzyskanie stanu relak­sacji. Ponadto zaburza ona koncentrację uwagi i obniża możliwości intelektualne człowieka. W stanie przewlekłego stresu dochodzi także do zaburzenia organizacji przestrzennej zarówno międzypółkulowej, jak i pomiędzy przednimi i tylnymi oko­licami mózgu.

Rytm SMR

Rytm SMR (sensomotoryczny, czuciowo-ruchowy rytm, 12-15 Hz) jest najlepiej wy­rażony w okolicy centralnej w czuwaniu przy oczach otwartych, w stanie relak­sacji z zachowaną zewnętrzną uwagą i koreluje ze stanem spokoju i obniżonego lęku. Obecność prawidłowo wzbudzonej aktywności SMR obniża impulsywność, hiperaktywność, zwiększa wewnętrzne hamowanie, kontrolę lęku, zwiększa też świadomość własnego ciała i poprawia architekturę snu.

Wzmacnianie rytmu

SMR za pomocą neurofeedbacku zmniejsza ilość i nasilenie napadów padaczko­wych, także w przypadku padaczek opornych na leczenie. Treningi wzmacniające SMR i zwiększające udział tego pasma w ogólnej czynności bioelektrycznej mó­zgu, powodowały zmniejszenie udziału fal theta oraz beta2 w zapisie EEG a po­nadto poprawę wyników testów pamięci oraz uwagi.

Czynność gamma

Czynność gamma (35-100 Hz) wiąże się z występowaniem skrajnych przeżyć, w stanach kreacji na najwyższym poziomie, olśnienia i geniuszu.

Pasmo delta

Pasmo delta o zakresie częstotliwości 0,5-3,9 Hz występuje w czuwaniu w zdro­wiu jedynie u dzieci do 1. roku życia, a w innym wieku fizjologicznie w stadium głębokiego snu. Poza tym występuje w chorobach OUN, śpiączkach i po urazach czaszkowo-mózgowych. W komputerowej analizie widma częstotliwości stwier­dza się jej niską amplitudę, głównie w stanie głębokiego relaksu wraz ze wzmoc­nionymi siłami obronnymi organizmu. […]

Spowolnienie czynności bioelektrycznej w okolicach skroniowych wiąże się z zaburzeniami świadomości, agresywnością i napadami złości u dzieci na co wpływa bliskość hipokampa i ciała migdałowatego.

Rytm theta

Rytm theta (o częstotliwości 4-7,9 Hz) u dzieci w wieku 1-3 lat stanowi pod­stawowy rytm czuwania, natomiast u dzieci, młodzieży i dorosłych jest ryt­mem senności. Występuje on w okolicach czołowych u dzieci i młodzieży w czasie rozwiązywania zadań a u dorosłych może występować w niewielkiej ilości w okolicach skroniowych lub w czasie medytacji i głębokiej relaksacji. Występuje również w chorobach neurologicznych, padaczkach, mikrouszkodzeniach mózgu, zaburzeniach uwagi i rozkojarzeniu. Rytm theta działa też antydepresyjnie, wywołując poprzez wzrost endorfin i serotoniny redukcję lęku i stresu. Obniża także próg bólowy a wchodzenie w rytm theta wzbudza intuicję i kreatywność. Są to ważne spostrzeżenia dla terapii neurofeedback.

Współczynnik theta/beta

Współczynnik theta/beta jest stosowany w neurofizjologii jako marker stanu wzbudzenia korowego. Poprzez stosunek częstotliwości wolnej theta do szyb­kiej odzwierciedla on stan aktywnej uwagi. Współczynnik ten jest wysoki (>3,0) u dzieci i młodzieży z zespołem ADHD (z zaburzeniem koncentracji uwagi) i jest to zjawisko stałe w tej grupie chorych, podobnie jak u pacjentów z zaburzenia­mi pamięci. A ponadto jest ono tak silne, że nawet współwystępowanie z ADHD innych istotnych zaburzeń (emocjonalnych, zachowania, dysleksji, tików) nie powodowało istotnej zmiany jego wartości. Wartość współczynnika the­ta/beta >4,0 występuje u pacjentów z nadpobudliwością. Ten stosunek ilości fal wolnych do szybkich ulega wyraźnemu zmniejszeniu pod wpływem terapii neurofeedback, zarówno u dzieci z czystym ADHD jak i z towarzyszącymi mu zaburzeniami, chociaż najmniej wyraźne jest to u dzieci z ADHD i zaburzenia­mi zachowania.

Współczynnik theta/SMR

Współczynnik ten wyraża stosunek częstotliwości fal wolnych (4-8 Hz) do ryt­mu czuciowo-ruchowego (senso-motor rhythm, 12-15 Hz). Odzwierciedla on stan relaksacji z zachowaniem uwagi zewnętrznej (otwarte oczy) i jest szczególnie zaburzony u osób z nadpobudliwością i zaburzeniami emocji. Jest on zaburzony u pacjentów z uszkodzeniem czołowo-ciemieniowego obszaru kory mózgowej czuciowo-ruchowej, z czym wiążą się następstwa poudarowe mózgu, padaczka, ADHD i zaburzenia integracji czuciowo-ruchowej. W tych przypadkach dzięki tre­ningom neurofeedback dobre wyniki uzyskuje się w zakresie zaburzenia czynno­ści poznawczych. Trening kory czuciowo-ruchowej prawej półkuli mózgu wpły­wa ponadto na odczuwanie, emocje i zwiększa stan spokoju u pacjenta.

Czynność alfa

Czynność alfa (8-12 Hz) w czuwaniu i przy oczach zamkniętych, najlepiej wyra­żona jest w okolicach potylicznych i związana ze stanem relaksacji, twórczości, wizualizacją, pozytywnym myśleniem, bierną uwagą, lepszą pamięcią i wzro­stem wydolności psychicznej. Wzrost udziału czynności alfa obniża poziom lęku, zaś zmniejszenie jej udziału sprzyja jego nasileniu. Przy wzroście mocy fal alfa zauważa się też długotrwałą poprawę funkcjonowania pamięci, szybkości przetwarzania informacji, spostrzegawczości i zdolności podejmowania decyzji. Natomiast przewaga fal alfa o niskiej częstotliwości wiąże się z pogorszeniem funkcji rozpoznawania, kojarzenia i pamięci. Kiedy jednak występuje nadmiar fal alfa (zwłaszcza o zbyt wysokiej amplitudzie) lub występują one w okolicach przednich, może pojawiać się zniechęcenie, brak motywacji, depresja i zaburze­nia koncentracji uwagi.[…].

Wybrane elementy zróżnicowania przestrzennego

Właściwy stan wzbudzenia kory mózgowej odzwierciedlany jest w zapisie EEG odpowiednim rozkładem pasm widma, wraz z dominującymi częstotliwościami fal mózgowych odpowiednimi dla poszczególnych okolic mózgu. Prawidłowe zróżnicowanie przestrzenne jest zmienne w wieku rozwojowym i ustabilizowa­ne po zakończonym procesie dojrzewania czynności bioelektrycznej mózgu. Owo zróżnicowanie przestrzenne ulega pewnym zmianom, wraz ze zmianą składo­wych neurofizjologicznych i neuropsychologicznych czynności mózgu. […].